Thỏa thuận rất đơn giản: tôi lấy em gái anh và anh lấy em gái tôi. Không cần của hồi môn. Nhưng nếu một cuộc hôn nhân tan vỡ, đôi kia cũng phải chia tay.
Nhiều khu vực ở Yemen vẫn tồn tại những hủ tục lạc hậu (Nguồn: AFP)
Đó là những gì diễn ra trong Sheghar, hay hôn nhân trao đổi, một truyền thống vẫn diễn ra lâu nay ở Yemen. Bên cạnh việc kết nối giữa hai con người, thủ tục này còn kết nối tương lai của cả 2 gia đình theo một phương thức dàn xếp mang tính thảm họa. Tại một đất nước nơi tảo hôn vẫn là truyền thống, hôn nhân trao đổi cũng bám rễ sâu trong xã hội, đặc biệt là ở vùng nông thôn, bất chấp hậu quả tàn khốc mà nó mang lại. Các học giả Hồi giáo lâu nay tuyên bố rằng hôn nhân Sheghar không thuộc về đạo Hồi. Nhưng nhiều người trong xã hội nặng tính bảo thủ của Yemen tin rằng nó giúp củng cố mối quan hệ gia đình và giúp giữ của cải thừa kế trong gia đình, bởi phần lớn các cuộc hôn nhân kiểu này thường diễn ra giữa các họ hàng. Ahmed Abdullah, 70 tuổi, gọi hôn nhân trao đổi là dạng "hôn nhân của sự hối tiếc". Ông chậm rãi kể lại câu chuyện con trai mình đã không thể đương đầu với việc mất vợ, chỉ vì em gái ly hôn với chồng. "Tôi đồng ý với bạn thân nhất của tôi về việc dàn xếp các cuộc hôn nhân cho hai con trai của chúng tôi theo cách này. Sau 2 năm, con gái tôi và chồng nó có quan hệ không tốt" - ông kể. Cô con gái bỏ về nhà cha mẹ. "Khi con gái tôi trở về, con dâu tôi cũng bỏ đi. Vấn đề nằm ở chỗ nó thực sự yêu vợ" - ông nói và cho biết cuối cùng cả hai đôi vẫn phải ly hôn. "Con tôi đã phát điên bởi áp lực chúng tôi đặt lên nó, buộc nó phải ly hôn" - ông kể. Một trong những lý do để hôn nhân trao đổi phát triển mạnh tại khu vực nông thôn Yemen là do phụ nữ nơi đây không được giáo dục và họ quá yếu ớt để chống lại ý chí của các gia đình có đàn ông đóng vai trò trụ cột. Phần lớn phụ nữ Yemen không có quyền trái lệnh của gia đình, bởi như thế họ đã trái lệnh của cả gia tộc. Các gia tộc này lại thường quan tâm tới việc bảo vệ danh dự hơn là mạng sống của một phụ nữ đang sắp mất đi gia đình của cô. Ali và Nasser lấy em gái của nhau. Sau vài năm, Ali ly hôn vợ. Nhưng khi em gái Ali không chịu bỏ Nasser, gia đình cô và họ hàng đã tấn công nhà cô, buộc Nasser phải ly hôn. Cuộc tranh chấp đã dẫn tới việc đôi bên đụng độ với nhau, dẫn tới cái chết của anh rể Nasser. "Hai gia đình vẫn chưa dàn xếp được mối thâm thù" - Saeed al-Waeli, một người thân của nạn nhân nói. Hôn nhân trao đổi không chỉ xuất hiện ở các vùng nghèo khó và mù chữ ở Yemen. Ngay cả những người tốt nghiệp đại học cũng buộc phải tuân theo truyền thống này. Mohammed Saeed, một cử nhân 35 tuổi, cho biết dù bản thân biết rõ về mối nguy hiểm của hôn nhân trao đổi, anh vẫn buộc phải tham gia vào một cuộc hôn nhân như thế để chị gái mình có t hể kết hôn. "Cha mẹ tôi nhận ra rằng họ có thể bắn một mũi tên trúng liền hai đích" - anh nói. "Tôi đã gặp vô số vấn đề trong 7 năm trời và chị tôi cũng vậy. Khi tôi không thể chịu đựng được nữa, tôi đã ly hôn vợ tôi. Cô ấy đã mang theo con trai và con gái tôi đi cùng. Tôi đã không được gặp chúng trong 4 năm trời" - anh kể - "Chị tôi cũng phải trở lại nhà cha mẹ cùng 3 đứa con". Nhà xã hội học Amani Maysari nói rằng sự lan rộng của các cuộc hôn nhân Sheghar là do nạn đòi hồi môn quá quắt ở Yemen. "Cái nghèo tăng lên, cũng như chi phí hôn nhân leo cao, đã khiến các gia đình nghèo chấp nhận hôn nhân trao đổi" - bà nói. Bộ trưởng Nhân quyền Huriya Mashhour cũng đồng tình rằng phí hồi môn cao là nguyên nhân chính đằng sau hôn nhân trao đổi. Bà chỉ ra rằng các gia đình thấy loại hình hôn nhân này giống như một giải pháp cho những người không thể chịu nổi cái giá quá cao của việc tổ chức đám cưới. Bà cũng nhấn mạnh thế tiến thoái lưỡng nan mà phụ nữ gặp phải trong những cuộc hôn nhân như thế. "Người phụ nữ mất quyền nhận hồi môn và nếu người con gái trong cuộc hôn nhân kia ly dị, cô ấy cũng sẽ đối mặt với tình trạng tồi tệ tương tự, bởi gia đình của cô cũng sẽ tan vỡ" - bà nói.
Một đám cưới ở Yemen (Nguồn: AFP)
Nhưng Mashhour bác bỏ việc hôn nhân kiểu này đang lan rộng. Bà nói rằng nó chỉ diễn ra ở vùng nông thôn. "Tình trạng này xuất hiện mạnh ở nông thôn vì các vấn đề mang tính truyền thống" - bà nói. Luật gia Hồi giáo Mohammed al-Omrani nói rằng hôn nhân Sheghar không chịu sự quản lý của luật Hồi giáo. "Khi một người phụ nữ có thể bị ly dị chỉ vì một người phụ nữ khác đã ly hôn... thì đây là dạng hôn nhân bị ngăn cấm" - ông nói.
Linh Vũ (Vietnam+)